Urodzony w Toruniu 19 lutego 1473 r. jako czwarte dziecko kupca Mikołaja Kopernika i Barbary z domu Watzenrode, studiował w Krakowie (1491-95), następnie w Bolonii, Padwie i Ferrarze, gdzie w 1503 r. doktoryzował się z prawa kanonicznego. Po powrocie do Polski zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim jako lekarz i sekretarz swojego wuja, Łukasza Watzenrode, biskupa warmińskiego.
W 1510 r. został kanonikiem warmińskim i zamieszkał we Fromborku, prowadził tam obserwacje astronomiczne i pisał swe główne dzieło. W czasie wojny polsko-krzyżackiej był zaangażowany w obronę Olsztyna (1520 – 1521). W tlatach 1517 – 1526 publikował prace o reformie monetarnej, sformułował w nich prawo wypierania lepszego pieniądza przez gorszy (nazwane prawem Greshama-Kopernika).
Kopernik jako pierwszy w czasach nowożytnych opracował heliocentryczny model Układu Słonecznego (helicentryczna teoria), model ten oparty był na trzech założeniach: planety biegną po torach kolistych dookoła Słońca, Ziemia jest jedną z planet oraz Ziemia obraca się wokół własnej osi. Heliocentryczny model Kopernika opublikowany drukiem w dziele De revolutionibus orbium coelestium ( O obrotach ciał niebieskich ) w Norymberdze w roku jego śmierci, opracowany był około 20 lat wcześniej i pojawiał się w opisach rękopisów lub skrótach już przed 1543 r.
Mikołaj Kopernik zmarł we Fromborku 24 maja 1543 r., a pochowano go pod posadzką Katedry fromborskiej, zaś miejsce jego pochówku nie zostało zaznaczone.
.
HELIOCENTRYCZNA TEORIA, heliocentryczny model układu planetarnego, wyobrażenie układu planetarnego, w którym Słońce zajmuje centralne miejsce, a planety wraz z Ziemią obiegają je po eliptycznych (w pierwotnym sformułowaniu – po kołowych) orbitach.
Model ten zastąpił wcześniejsze wyobrażenie (geocentryczny model układu planetarnego), w którym rolę centralnego ciała spełniała Ziemia. Koncepcja geocentryczna została sformułowana przez Eudoksosa z Knidos i udoskonalona przez K. Ptolemeusza. Pośredni model, w którym Ziemia jest ciałem centralnym, lecz nie jest nieruchoma, ponadto Wenus i Merkury obiegają Słońce, opracował Herakleides z Pontu.
Pierwszy koncepcję heliocentryczną opracował Arystarch z Samos w III w. p.n.e., lecz została ona zapomniana. W czasach nowożytnych sformułował ją M. Kopernik (De revolutionibus orbium coelestium – O obrotach sfer niebieskich, opublikowano w 1543 r.), a udoskonalił (wprowadzając orbity eliptyczne) J. Kepler.
Teoria Kopernika stała się podstawą rozwoju nauk ścisłych w okresie renesansu jej zwolennikami byli m.in. J. Kepler i Galileusz, jej idee w dziedzinie kosmologii rozszerzyli Thomas Digges ( w Anglii) i Giordano Bruno (we Włoszech).
Księga I
Rozdział X
„Pierwszą i najważniejszą ze wszystkich jest sfera gwiazd stałych, obejmująca samą siebie oraz cały świat (...)
Z kolei idzie pierwsza z planet, Saturn, który obiegu swego dopełnia w ciągu 30 lat. Za nim Jowisz, dokonujący obiegu w 12 latach. Następnie Mars, który odbywa obieg w ciągu dwu lat. Czwarte miejsce w tym szeregu zajmuje sfera o rocznym obiegu, w której, jak powiedzieliśmy, mieści się Ziemia ze sferą Księżyca, jakby małym epicyklem. Na piątym miejscu Wenus powraca do pierworodnego położenia co dziewięć miesięcy. Szóste wreszcie miejsce zajmuje Merkury, odbywający obieg w ciągu 80 dni. A w środku wszystkich ma swoją siedzibę Słońce. Czyż bowiem w tej najpiękniejszej świątyni moglibyśmy umieścić ten znicz w innym albo lepszym miejscu niż w tym, z którego on może wszystko równocześnie oświetlać ? „.
Pomimo, że dzieło Kopernika było dedykowane papieżowi Pawłowi III, zwolennicy idei Kopernikowskich popadali w konflikty z Kościołem, a samo dzieło w 1616 r. znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych, skąd zostało usunięte w 1828 r.
Doświadczalne potwierdzenie ruchu orbitalnego Ziemi uzyskano dopiero w latach dwudziestych XVIII w., po odkryciu przez J. Bradleya aberracji astronomicznej
